(okunuş şekilleri ile)

lek'uaşe = kırmızı toprak

laluvge = buraya gel

sımıh = damat

bızı = su

pçe = misafir

sine = annem

sınıçle = dayı

ma = elma

aphatgu = kız

çepsı = süt

dımaçh = yumurta

pe = kiraz

va = köpek

guma = inek

vonkı = keçi

şöşencige = istanbul

bete = pasta-abısta

lepedh = çorap

leçoğa = külot

psıç = manda

a.gu'a = kalp

absa = can

abza = dil

a.bza = lisan

za = bir

zama = diğer

saza = başkası

a-xema = el,yabancı

dare-z'a = çok,pek çok

mş'aq = gün

a'tsk = küçük

şa = kafa

px'a = kız çocuk

Qu(a) = oğul

ant'a = yılan

Adliya = Köpekler    

A/midze = Ateş

A/medzy = Ay

Ak-ku = Yağmur  

Bzy = Su

A-blia = Gözler

Dzhi = Tuz

mıhaçe = pasta karıştırılan tahta alet (belağ)

sovsıkko = benim çocuğum (erkek)

sovsıpçe = benim misafirim

Apheydugu yeden anüşe = bu kız çok güzel

saza-mş'aq'ay = hangi günde idik

yenay. d.z^şağa = bunu yapan benim

yesfod = yemek yiyeceğim

şöşencige sıçıkoyt = istanbula gidiyorum

 

UBIHCA BAZI AYLAR

?an  (ARALIK)

??'an  (OCAK)

ab???aag?a  (ŞUBAT)

ps?b???  ( MART)

?ala?'af?(mza) (NİSAN)

k?'?rk?'?mza  (HAZİRAN ve TEMMUZ)

 

 

UBIH ATASÖZLERİ

Dünyada üç tehlike vardır, Bir çocuğun elindeki bıçak ,

Bir yalancının ağzındaki övgü,

Güç sahibi birinin elindeki iktidar... 

( UBIH ATASÖZÜ )

 

Eğer bir insanın başına  arka arkaya , Birtakım felaketler geliyorsa , 

O dam hatayı kendinde aramalıdır ... 

( UBIH ATASÖZÜ )

 

Prens prensle kavga ettiğinde , En fazla acıyı hizmetçi çekermiş ... 

( UBIH ATASÖZÜ )

 

Emirin köpeği ,emirin kendisinden daha gaddardır ... 

( UBIH ATASÖZÜ )

 

Misafir ev sahibinin ellerindedir ... 

(UBIH ATASÖZÜ )

 

Bazen bir yay çok fazla gerildiğinde , 

beklenmedik bir şekilde parçalanır ... 

( UBIH ATASÖZÜ )

 

Nasıl her nehir denize dökülürse , 

her insanda bir gün mutlaka kendi vatanına ulaşır ... 

( UBIH ATASÖZÜ )

 

Savaşçı bile silahını kilitlemeyi unutabilir ... 

(UBIH ATASÖZÜ )

 

Aç bir adam, kurttan farksızdır...

(UBIH ATASÖZÜ )

 

Buzağı ineği takip eder , masalda anlatanı takip eder ... 

( UBIH ATASÖZÜ )

 

 

 

Zeynep Atikkan

Akşam Gazetesi, 13 Haziran 2004

 

Günümüzde Ubihçeyle ilgili insanlar bir avuç dolusu taş yerine bir kaydı dinleyebilirler, ancak insanların onu konuştuğu şekli duyamazlar. Son Ubihçe konuşanı Tevfik ESENÇ 1992de 88 yaşında türkiyede öldü.

ubihçe ölmüş veya ölmekte olan yüzlerde dilden biridir. binlercesinn gelecek yüzyılda yok olcağı düşünülüyor . dilbilimciler yok olan dillerin artan sayısının dünyanın kültürel çeşitliliğini yok eden ve muazzam bir insan başarısını silen büyük bir felaket olarak adlandırıryor. Massachussets teknoloji enstitüsünde bir dilbilimci olan Ken HOLE şöyle diyor: Diller gramerden öte bir şeydir. Onlar kültürdür kendimiz ve çevremiz hakkında düşünce şekillerimizdir. Birini kaybettiğimizde kültürü kaybetmişiz demektir.

Örneğin 1864 lerde, Rusya yaklaşık 50.000 Ubih konuşanını Karadenizde yurtlarından çıkarıp Türkiyeye sürdüğünde, mülteciler nitekim hakim olan Türkçe Abaza ve Kafkas dillerinin daha kullanıştı olacağına karar verdiler. Zaman geçtikçe çocuklarına kendi vahşi zor dillerini öğretmeyi bıraktılar.

Londra üniversitesinde Kafkas dilleri profesorü olan George Hewitt şöyle söylüyor: “Bildiğimiz kadarıyla bu görünüşte Ubih atalarının Ubih dilini gelecek kuşaklara aktarmama kararıydı. İhtiyaç duyacakları dillere odaklanmaları daha mantıklı görünebilir. Fakat bu aynı zamanda bir trajedidir de çünkü bir dil yok olduğunda bir kültür de yok olur.

 

Ubıh lehçesi Hititçe ile aynı

Avrupa'da Bronz Devri'nde etken olmuş bir Etrüsk Uygarlığı vardı. İtalya'nın Ligurya yöresinde gelmişmiş olan Etrüsk Uygarlığı'nı sonraları Romalılar tasfiye etmişti.

 

Bugüne değin çözülememiş bir alfabeleri vardı. Silahları ve harp arabaları bronzdandı. Geriye çeşitli sanat eserleri bırakmış olan Etrüsklerin, İtalya'ya Anadolu'dan Lidya'dan geldikleri söylenir.

 

Bu kavim Hititlerin bir kolu idi. Anadolu'ya yerleşmiş Kafkas asıllı bir ırk olduğu için Fransız dilbilimcisi, Georges Dumezil ise Çerkeslerin Wubıh boyu lehçesinin Hititçe ile aynı olduğunu kanıtlamıştır.

Britannica Ansiklopedisi, açıkça Etrüsk lisanının Kafkas dilleri ile alakalı ve çok fonetik benzerlikleri olan bir dil olduğunu yazar (Encylopedia Brittanica, Etruscan Language). Bir çok Avrupalı dilbilimci, etnolojist ve araştırmacı da bu tezi savunmaktadırlar. 19. yüzyılda yaşamış Çerkes tarihçisi Noguma Şura Bekmurzin, Etrüsklerin, Ligurların ve Pelaskasların Kafkas asıllı kavimler olduğunu iddia eder. Bu tezi savunanlar arasında son devrin araştırmacı yazarlarından Aytek Natimok ve Gunokue K. Özbay da vardır. 

 

http://www.bianet.org/bianet/kategori/toplum/12616/atlantis-efsanesi-ve-kafkasya-iliskisi

 

 

Tevfik Esenç

Tevfik Esenç ile 1990 yılında söyleşi yapmıştım. Esenç'e 'Son Wubıh' deniyordu. Gerçekten de bir Çerkes dili olan 'Wubıhça'yı konuşan yeryüzündeki tek kişiydi. Yani bir 'son'du. Bandırma'nın Hacı Osman Köyü'nde yaşıyordu, 84 yaşında idi.

Aradan birkaç yıl geçti, Hacı Osman Köyü'nden arayıp 'Son Wubıh'ın vefat ettiğini bildirmişlerdi. Yaşasaydı bugün; "TRT'de Kürtçe, Boşnakça, Arapça yayınlar başladı. Çerkesler de Kuzeybatı lehçesinde yayın yapılması için TRT'ye başvurmuşlar. Ne düşünüyorsunuz?" diye sormak isterdim. Çünkü on dört yıl önce kendisiyle görüştüğümde 'Bu köye neden bir Wubıh dili enstitüsü kurulmuyor? Kurulsa, dünyanın her yerinden araştırmacılar gelip çalışmalar yapar. Hem köy kalkınır hem de dil yaşar' demiştim.

O zaman pek 'globallik' lafları edilmiyordu ama Esenç tek başına 'global marka' olmuştu. Kapısını Norveçliden Fransız'ına ve Çinlisi'ne kadar pek çok dilbilimci çalmıştı. Hacı Osman Köyü ise dört dörtlük bir 'global kültür merkezi' olabilecek niteliğe sahipti.

Esenç nedense hep tarihten söz etmeyi yeğledi. Wubıhlar, Kafkasya'da 50 bin kişilik bir kavimmiş. Ruslara karşı verilen mücadelede sayıları yarıya inmiş. Ve 1864 yılında Türkiye'ye göç edip Bandırma yakınındaki Hacı Osman Köyü'ne yerleşmişler. Kökeni Hititlere kadar dayanan ve bir Hint- Avrupa dili olan Wubıhça'nın konuşulduğu tek mekan Hacı Osman Köyü imiş.

Söyleşiyi yaptığım sırada, dört bin kelimeli, alfabesi 82 sessiz ve 3 sesli harften oluşan ve bir Hint- Avrupa dili olan Wubıhça'yı yeryüzünde bilen tek kişi Tevfik Esenç'ti.

Dil, kültürün dışavurumu ise Wubıhça'da Çerkes kültürünün inceliklerini yakalamak mümkündü. Esenç şöyle demişti: 'Biz kadına çok değer veriririz. Wubıhça'da kadın kelimesinin karşılığı 'sabah yıldızıdır'. Bizim dilimizde kadına 'iz', erkeğe ise 'en' diye hitap edilir!' Pozitif ayrımcılığın tartışıldığı şu günlerde bu da ilginç bir pozitif ayrımcılık örneği olmalı!

Tevfik Esenç'in kapısını bir gün ünlü Fransız Hint- Avrupa dilleri uzmanı Prof. Dumézil çalmış. 40 dil konuşan Prof. Dumézil ile Esenç, Wubıhça'yı kurtarmak için çalışmaya başlamışlar. Hacı Osman Köyü-Paris hattı arasında gidiş- gelişler. Bu çalışmalar sonunda şimdi Paris'te Sorbonne Üniversitesi'nin Kütüphanesi'nde bulunan Fransızca-Wubıhça sözlük ortaya çıkmış. Bu bilgileri verirken Esenç'in 'Bir ömür bir dile yetmiyor. Dumézil yaşasaydı çalışmalarımızı daha da genişletebilirdik' dediğini anımsıyorum.

Ne zaman bölge dilleri, yok olan diller, korunma altına alınması gereken diller vs. söz konusu olsa Esenç ile yaptığım söyleşiyi anımsarım. Wubıhça konuşan kaç kişi var Türkiye'de? Esenç'e çocuklarınıza öğrettiniz mi diye sorduğumda 'Hayır. Başka bir dil konuşursak çevredekilere ayıp olur diye düşünmüştük' yanıtını almıştım.

Kadını 'sabah yıldızı' olarak algılayan bir dile yakınlık duymamak mümkün değil. Enstitüler, araştırmalar işte bunun için önemli.

 

Töre cinayetlerinin, kadına yönelik şiddetin önlenemediği bir ülkede bazı kadınlara 'sabah yıldızı' deniyorsa bunun bilinmesinde sonsuz yarar var.

Bu zenginlikler Kopenhag Kriterleri'nden önce yakalanabilmeliydi.

 

 

 

Ubihya Notu : Tevfik Esenç "Son Sesler" belgeseline, belgesel başlığından ulaşabilirsiniz.